“Lejyoner Hastalığı” Legionella bakterisinin sebep olduğu zatürreye denir.
İlk defa 1976 yılında Philadelphia’da Amerikan Lejyon Konresinde, otelde kalmakta olan katılımcıların salgın şekilde hastalanması ile tespit edilmiştir.
Lejyonella doğada yaygın olarak bulunmaktadır. Özel şartlar altında üretilen Lejyonella bakterisinin 40 adetten fazla türü mevcuttur. Bu türlerden yaklaşık 20 adedi insanlarda hastalık yapma özelliğine sahiptir. İnsanlarda en çok enfeksiyona neden olan türü de Legionella pneumophila’dır.
Lejyonella; doğada bulunan çeşitli su kaynaklarında, toprakta, çamurda, kapalı devre su sistemlerinde, havalandırma sistemlerinde, havuz-jakuzi sularında yaygın olarak bulunabilirler.
Legionella spp. su kaynağının bulunduğu noktalarda ve su sistemlerinde çoğalır; bakterinin gelişmesi ve çoğalması için su ısısının 25-45 0C olması en uygun sıcaklık aralığıdır. Ayrıca sistemde etkin temizlik ve dezefeksiyon işlemi yapılmaması bakterinin çoğalmasında büyük rol oynamaktadır.
Büyük binalar - oteller, hastaneler, iş ve alışveriş merkezleri, bakım evleri vb. yerlerdeki soğutma kuleli klima sistemlerinden, duş başlıklarından, musluklardan, jakuzileren, hamamlardan, bahçe sulama için kullanılan sprinklerden, hastanelerde solunum sağlayıcı ekipmanlardan havaya yayılarak bulaşır. Havadaki su zerreciklerinde bulunan bakterilerin, solunum yolu ile vücuda girmesi ve akciğerlere yerleşmesi sonucu meydana gelir, hastalığın şiddetinde solunan bakteri sayısı ve temas süresi önemli faktörlerdir. Su zerrecikleri ile 3 km. çapında bir alana yayılabilir.
2 farklı klinik tablo seklinde kendisini gösterir:
1. Pontiac Ateşi: Grip benzeri bir tablo oluşturur. İnkübasyon periyodu 2-5 gündür. Ateş ve kas ağrıları ile başlar. Zatürreye sebep olmaz. Bir hafta içerisinde tedavisiz kendiliğinden iyileşir.
2. Lejyoner Hastalığı özellikle bağışıklık sistemi düşük olan kişilerde, atipik zatürre etkeni olarak akciğer hastalığını yapmakta ve ölüm riski % 5-30 arasında değişmektedir. Legionella bakterisinin vücuda girmesinden, hastalık belirtilerinin başlamasına kadar geçen süre 2-10 gün arasındadır. Lejyoner hastalığı genellikle, ateş, halsizlik, kuru öksürük, adale ve baş ağrısı gibi genel şikayetlerle başlar, daha nadir ishal görülebilir, giderek tablo ağırlaşır. Atipik zatürre tanısı, akciğer filmi (X-ray) ile konulur. Zatürre olan kişilerde Lejyoner bakterisinin etken olduğunu tespit etmek için, laboratuvar testleri yapılmalıdır.
13 Mayıs 2015 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanan "Lejyoner Hastalığı Kontrol Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik" kapsamında hastaneler, alışveriş merkezleri, akıllı binalar, tatil köyleri, moteller, spor ve spa alanları, oteller, rehabilatasyon merkezleri, bakımevleri, kaplıcalar, yolcu gemileri gibi toplumun yoğun olarak bulunduğu alanlarda, su soğutmalı havalandırma sistemleri veya klima santrali ile sağlanan havalandırma sistemlerinde Lejyonella kontrolü sağlanmalıdır.
İşletmede, Legionella risklerini belirleyebilecek ve Sağlık Bakanlığı onaylı Lejyonella eğitimi almış personel bulundurmalıdır.
İşletme bünyesinde, 13 Mayıs 2015 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanan "Lejyoner Hastalığı Kontrol Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik" kapsamında yayınlanan Lejyonella Hastalığı Kontrol Programı Rehberi bulundurulması ve konu ile ilgili bağlantılı personellerin yayınlanan rehber içeriğinden bilgisi sahibi olması sağlanmalıdır.
Su tanklarında en önemli kriter iç yüzeyinin kolay temizlenebilir madde ile kaplı olması ile birlikte tank dışında uygun noktalarda tahliye musluğunun bulunması gerekmektedir.
Sıcak su tanklarında yılda 4 eşit periyotla komple tahliye edilmeli ve tank için temizlenip dezenfekte edilmelidir. Temizlik ve dezenfeksiyon işlemi tortu oluşum sıklığına göre değişkenlik gösterebilir.(yılda en az 6 ayda 1 - en fazla 2 ayda 1)
Aynı şartlarda soğuk su tanklarının da periyodik kontrolleri sağlanmalı ve yıl içerisinde soğuk su tankları en az yılda 1 defa tamamen boşaltılmalı, iç yüzeyinde etkin temizlik ve dezenfeksiyon işlemi yapılmalıdır.
Sıcak su tanklarında, soğuk su girişi ve geri dönen sıcak suyun bağlantıları doğru yapılmamış ise ölü noktalar oluşabilir. Ölü noktalarda Lejyonella bakterisi gelişimi için uygun durgun su oluşabileceğinden sistemin bağlantı noktaları kontrol edilmeli, gerekli durumlarda değiştirilmelidir.
Sıcak su tankı ve sisteminin bir kısmı belirli bir süreliğine ya da daha uzun zamanlı bakım gibi nedenlerle kapalı kalması; sistem yeniden kullanılmaya başlandığı andan itibaren minimum bir gün olacak şekilde suyun ısısı 70 C’den fazla derecelerde tutulmalıdır.
Tüm su sistemi kontrol edilmeli, ölü-bağlantı noktaları belirlenmeli (su akışının etkin olmadığı ya da durağan olması) ve kontrol sonucu tespit edilen ölü noktalar – dallanmalar hemen yok edilmelidir.
Bir süre kullanılmayan ya da aktif olarak kapalı olan odaların musluk boruları gerisinde kalan suyun dikkat edilmesi gereken ölü oluşum noktalarıdır. Oda içerisinde ölü boşlukları önlemek için kullanılmayan duş başlığı ve musluklardan her gün 3 veya 5 dakika suyun akıtılması gerekmektedir. Duş başlığı ve musluklardan akıtılan sıcak su ısı 1 dakikada 50-60 C ‘ye ulaşabilmelidir.
Duş başlıkları ve musluk filtrelerinde tortu birikimi Legionella bakterisi için risk oluşturmaktadır. Bu nedenle düzenli aralıklar ile kireç çözücü kimyasallar ile duş başlığı ve musluk filtrelerindeki tortular uzaklaştırılmalıdır. Eğer kimyasallar ile tortu giderilemiyorsa duş başlığının veya musluk filtresi değiştirilmelidir.
Yıl boyunca sıcak su tankları en az 60 C olması sağlanmalı, sistemden tanklara geri dönen suyun sıcaklığı da minimum 50 C olmalıdır.
Aktif olarak kullanılan soğutma kulelerinde etkin temizlik ve dezenfeksiyon işlemi en az yılda 4 kez yapılmalı, mikroorganizma gelişimini önlemek için düzenli olarak uygun biyosidler kullanılmalıdır. İşletme kuleleri aktif olarak kullanılmıyorsa, sistemin temizlenip dezenfekte edilerek kapalı tutulması sağlanmalıdır.
Bina ısıtma sistemi en az yılda bir kere etkin temizlik ve dezenfeksiyon işlemine tabii tutulmalıdır.
Havalandırma ve iklimlendirme sistemlerinde yılda en az 1 defa olmak üzere kontrol ve bakımlar yapılmalıdır. Klima sistemlerinin yoğun çalışması sonucu drenaj kanallarında durgun su oluşumu, havalandırma kanalı fancoil tavalarında yoğuşma sonucu oluşan su birikintileri Lejyonella bakterisinin üremesi ve yayılması için uygun koşullar sağlamaktadır. Lejyonellanın önlenebilmesi için, drenaj kanallarında ve fancoil tavalarında biyositlerin kullanılması gerekmektedir. Belirli periyotlarda klima santralleri içerisindeki serpantin yüzeylerinin temizlenmeli veya değiştirilmelidir.
Konaklama işletmeleri yıl içerisinde belli zamanlarda kapalı tutuluyor ise, aktif olarak hizmet vermeye başladığında aşağıda belirtilen önlemlerin uygulanması büyük önem taşımaktadır:
--> İşletme bünyesinde bulunan sıcak su tanklarındaki suyun ısısı minimum 70 C’a kadar çıkartılarak tüm sistemde en az 24 saat süre ile suyun sıcaklığı muhafaza edilerek su sirkülasyon sağlanması gerekmektedir.
--> İşletme bünyesinde bulunan tüm duş başlığı ve musluklarından en az 30 dakika olacak şekilde sıcak su akıtılmalı ve akan suyun sıcaklığı en az 60 C olması gerekmektedir. Yapılacak olan işlem sisteme yerleşmiş olan Lejyonella bakterisini öldürebilmesi için minimum sıcaklıktır.
--> Bir diğer önlem ise sıcak ve soğuk su sisteminde serbest klor seviyesinin minimum 3 ppm olacak şekilde şok klorlama yapılır. En az 24 saat boyunca tüm sistemde klor seviyesi korunmalıdır. Bu aşamada su depolarında ve en uzak ölçüm noktasında (en yüksek katta bulunan oda vb.) belirli aralıklarla ölçüm yapılır ve klor seviyesi kontrol edilir.
--> Sistem kontrol edilmeli durgun su oluşturabilecek ölü noktalar tespit edilmeli ve sistemden çıkarılmalıdır.
--> Düzenli aralıklarla kireç çözücü kimyasallar ile duş başlığı ve musluk filtrelerindeki tortular uzaklaştırılmalıdır. Eğer kimyasallar ile tortu giderilemiyorsa duş başlığının veya musluk filtresi değiştirilmelidir.
--> Soğutma kuleleri belirli periyotlarda bakıma alınmalı, tüm sistem boşaltılmalı ve kule içerisinde oluşan çökelti ve kirlilikler uzaklaştırılmalıdır. Kule iç yüzeyinde Lejyonella bakterisinin gelişimine uygun koşullar sağlayan biyofilm ve kireç tabakları giderilmelidir. Tekrar kullanıma açılan soğutma kulelerinde mikroorganizma gelişimini önleyecek etkili biyosidler kullanılmalıdır.
--> Yapılan işlemler sonrasında risk kontrolünün sağlanabilmesi için sorumlu personellerin su sisteminde günlük ölçümler yapmalı ve elde edilen sonuçların tüm personelin görebileceği şekilde kayıt altında muhafaza edilmelidir. Kayıt altında tutulması gerekli bilgiler:
Su sistemlerinde kullanılan dezenfektanın etkinliğinin tespiti için, periyodik aralıklarla su analizleri TÜRKAK TS ISO EN 17025 akreditasyonuna sahip, Legionella analizlerinden akredite olan laboratuvarlara düzenli olarak yaptırılmalı ([url]www.saniter.com.tr[/url]) ve mekanik temizlik işlemlerinin kimin tarafından, nasıl yapıldığı, su sıcaklığının günlük kontrolleri, kullanılan dezenfektanların önerilen dozlarda kullanımı ve analizlerinin yapılması ile ilgili Kayırlar Ayrıntılı Olarak Tutulmalıdır.
Saniter Legionella analizlerinde TS EN ISO 17025 TÜRKAK akreditasyonuna sahiptir. “Legionella Risk Kontrolü ve Değerlendirmesi” hizmeti de uzman kadromuz tarafından verilmektedir.
© 1994 | Saniter Gıda – Çevre Bilimi Gözetim Ve Mühendislik Hiz. Tur. Tic. A.Ş.